HISTORIA
HISTORIA KOŚCIOŁA I PARAFII
w skrócie:
Zabytkowy kościół p.w. św. Marcina w Dusznikach (z XIV / XV w.) Duszniki – historia parafii i kościoła pw. św. Marcina Duszniki to jedna z najstarszych parafii Archidiecezji Poznańskiej. Ta gmina parafialna wydzielona została, prawdopodobnie w XI-XII wieku, ze starodawnej parafii bukowskiej, przynależnej do rozległego dekanatu wronieckiego (archidiakonat pszczewski, diecezja poznańska).
Wieś Duszniki, sądząc z nazwy (Animatores), darowana została katedrze poznańskiej jako legat nieznanego ofiarodawcy (z pewnością piastowskiego księcia), z obowiązkiem odprawiania mszy św. za jego duszę. Drewniany kościół pw. św. Marcina istniał tutaj przypuszczalnie już w XII wieku; w tym czasie nadawano tytuł tego świętego, drugiego patrona kapituły poznańskiej, nowo stawianym świątyniom. W aktach parafia wspominana jest po raz pierwszy w 1417 roku. Plebanem był Mikołaj.
Do parafii weszły wsie: Duszniki – domena kościelna oraz Zakrzewko, Turkowo i Śliwno – majątki szlacheckie. Od roku 1303 włości dusznickie należały do stołowych dóbr biskupów poznańskich, którzy przeprowadzili lokację wsi na prawie niemieckim. Poprzez komasację gruntów stworzono regularny układ pól i zabudowań. Domy mieszkalne i budynki gospodarcze skupione zostały wzdłuż głównej drogi (stąd ulicówka).
Wieś Duszniki, sądząc z nazwy (Animatores), darowana została katedrze poznańskiej jako legat nieznanego ofiarodawcy (z pewnością piastowskiego księcia), z obowiązkiem odprawiania mszy św. za jego duszę. Drewniany kościół pw. św. Marcina istniał tutaj przypuszczalnie już w XII wieku; w tym czasie nadawano tytuł tego świętego, drugiego patrona kapituły poznańskiej, nowo stawianym świątyniom. W aktach parafia wspominana jest po raz pierwszy w 1417 roku. Plebanem był Mikołaj.
Do parafii weszły wsie: Duszniki – domena kościelna oraz Zakrzewko, Turkowo i Śliwno – majątki szlacheckie. Od roku 1303 włości dusznickie należały do stołowych dóbr biskupów poznańskich, którzy przeprowadzili lokację wsi na prawie niemieckim. Poprzez komasację gruntów stworzono regularny układ pól i zabudowań. Domy mieszkalne i budynki gospodarcze skupione zostały wzdłuż głównej drogi (stąd ulicówka).
Na południowo-wschodnim krańcu wsi stanął kościół murowany z cegły palonej, pobudowany najpewniej przez biskupów poznańskich w końcu XIV lub na pocz. XV wieku (istniał już przed 1412 rokiem). Ta starodawna świątynia w kształcie nawy zbudowana została w stylu późnogotyckim. Smukłą sylwetką murów podpartych dwuskokowymi przyporami (skarpami) i przykrytych stromym dachem z małą sygnaturką, przypominała kościół pw. Najświętszej Maryi Panny na Ostrowie Tumskim – najstarszy kościół Poznania.
(Kościół sprzed rozbudowy - najprawdopodobniej najstarsze zdjęcie naszego kościoła)
We wnętrzu świątyni, urządzonej w stylu barokowym, zachowało się gotyckie sklepienie sieciowo-gwiaździste oraz gotycka belka tęczowa z grupą pasyjną: Chrystusem Ukrzyżowanym i rzeźbami Matki Boskiej i św. Jana. Do najstarszych zabytków należy także późnorenesansowy nagrobek z epitafium z I poł. XVII wieku, poświęcony rycerzowi-poecie Jerzemu Pigłowskiemu, dworzaninowi królów Zygmunta III Wazy i Władysława IV. Za wierność i męstwo w licznych wojnach otrzymał Pigłowski pod zarząd dobrze uposażoną parafię dusznicką. Był jej proboszczem nie będąc kapłanem, a posługi duszpasterskie sprawowali kanonicy poznańscy. Nagrobek wystawił syn Jerzego Maciej. Pigłowscy byli w tym czasie właścicielami Śliwna. Oni to utworzyli fundację i uposażyli altarię (ołtarz) Matki Boskiej Różańcowej.
Odtąd parafianie duszniccy zaczęli otaczać Królową Różańca Świętego szczególnym kultem. W roku 1681 powstało przy kościele Bractwo Różańcowe, a przekaz ustny głosi, że podążały tutaj pielgrzymki wiernych nawet z odległych parafii. Liczne wota, głównie z XVIII wieku, świadczą o doznanych łaskach. W 1758 roku w kościele wybuchł pożar. Spalił się drewniany ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, a ściany zostały zadymione i oszpecone kopciem. Świątynię restaurowano w latach 1760, 1830 i 1891.
(Kościół przed rozbudową, stara dzwonnica i dom altrysty)
W wieku XVIII pobudowano nową plebanię oraz nowe budynki dla istniejących od dawna szkoły parafialnej i szpitala-przytułku dla ubogich. Działalność oświatowa i charytatywna były od początku jednym z najważniejszych zadań Kościoła. Po upadku państwa polskiego Duszniki dzieliły losy całej Wielkopolski, będącej pod ,zaborem pruskim. Wkrótce majątki kościelne uległy konfiskacie. W roku 1797 proboszczem parafii został ks. Teofil Wolicki, wielki patriota, późniejszy arcybiskup poznański i gnieźnieński (właściwie prymas Polski, choć władze pruskie zniosły ten tytuł). Funkcję tę sprawował do 1829 roku, głownie poprzez wikariuszy. Jednakże jego związki z parafią dusznicką były bardzo silne. W testamencie przekazał szkołom elementarnym w Dusznikach, Turkowie i Śliwnie pokaźny legat; dużą kwotę przeznaczył także na szpital dla ubogich. W czasach nasilającej się germanizacji plebani duszniccy patronowali tworzącym się organizacjom gospodarczym i kulturalnym, które miały na celu wzmocnienie ludności polskiej pod względem ekonomicznym oraz krzepienie narodowego ducha. Wielkim społecznikiem był dziekan Antoni Michalski, który pełnił posługę kapłańską w Dusznikach przez 48 lat (1872-1921). W roku 1888 założył Kółko Rolnicze, a później Kasę Oszczędnościowo-Kredytową dla rolników. Z jego inicjatywy powstało w parafii Katolickie Stowarzyszenie Robotników Polskich.
Najważniejszym dziełem ks. Michalskiego była rozbudowa tutejszej świątyni w latach 1912-1913. Główna nawa została przedłużona o jedno przęsło, dobudowano nawę boczną z zakrystią, postawiono wysoką wieżę z zegarem.
(Kościół po rozbudowie wraz z przebudowaną dzwonnicą - ok 1913 r.)
W znacznym stopniu zostało uzupełnione wyposażenie wnętrza, przy czym zachowano jego dotychczasowy styl barokowy.
W okresie późniejszym proboszczami tutejszej parafii byli m.in.: ks.Teofil Poprawski (1932-1938) muzyk i kompozytor; ks.Gracjan Matysiak (1939-1950) więzień obozu koncentracyjnego w Dachau, ks.Władysław Kasprowicz (1950-1975) również więzień Dachau oraz ks.Włodzimierz Handke (1975-1997).
Kolejni proboszczowie dokładali wszelkich starań, aby poprzez remonty i różnego rodzaju innowacje zabezpieczyć ten wysokiej klasy zabytek przed zniszczeniem i upiększyć jego wizerunek. Dusznicki kościół parafialny usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, w otoczeniu starych lip.
Kolejni proboszczowie dokładali wszelkich starań, aby poprzez remonty i różnego rodzaju innowacje zabezpieczyć ten wysokiej klasy zabytek przed zniszczeniem i upiększyć jego wizerunek. Dusznicki kościół parafialny usytuowany jest na niewielkim wzniesieniu, w otoczeniu starych lip.
(wnętrze po przebudowie i renowacji z 1912r.)
Ta późnogotycka świątynia wyposażona jest w trzy ołtarze i ambonę w stylu barokowym z elementami rokoka. Barokowy jest także chór i prospekt organowy. Ołtarze pochodzą z 2 poł. XVIII w.: - w ołtarzu głównym znajduje się obraz Trójcy Świętej (1925r.), a nad nim wizerunek św. Marcina patrona kościoła i parafii. W zwieńczeniu rzeźby Michała Archnioła i aniołów, w obramieniu ołtarza figury śś. Piotra i Pawła. Mensa – płyta na ołtarzu – marmurowa. - w ołtarzu bocznym obraz Matki Boskiej Różańcowej w typie Śnieżnej z ok. poł. XVII w., w sukience srebrnej rokokowej i koronach. W zwieńczeniu obraz św. Kazimierza z XVIII w. W obramieniu rzeźby śś. Tekli i Dominika. (1926r.). Obraz Zwiastowania NMP z 2 poł. XVIII w., który kiedyś przysłaniał cudowny oraz MB Różańcowej, zawieszony został nad amboną. - W nawie bocznej ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa z obrazem z 1948r. oraz niewielkim wizerunkiem św. Barbary – poprzedniej patronki trzeciego ołtarza w tutejszej świątyni. W obramieniu figury śś. Floriana i ... (?).
Nastrój modlitewny tworzą obrazy, freski, stacje Drogi Krzyżowej, liczne figury świętych i aniołów, a także refleksy świetlne z pięknych witraży w oknach prezbiterium. Wiernych zwołują dzwony z przykościelnej dzwonnicy, postawionej w 1948r. Zdążających do świątyni wita Matka Boska Częstochowska z polichromii w rozecie oraz św. Marcin z płaskorzeźby nad gotyckim portalem kościoła (1953r.) Oprócz dzwonnicy na cmentarzu przykościelnym, otoczonym stylowym murem barokowym, znajdują się mogiły księży zmarłych w tutejszej parafii oraz pobudowana w 1982 roku nowa kaplica pogrzebowa. W roku 2000 – Roku Świętym – postawiono Grotę Matki Boskiej, jako wotum wdzięczności za dwutysiąclecie chrześcijaństwa i tysiąclecie Kościoła w Polsce. Uzupełnienie: Po II wojnie światowej, kiedy okazało się, że gmina ewangelicka nie istnieje i świątynia nie będzie używana z braku wiernych, przeniesiono do kościoła katolickiego organy, ławki do bocznej nawy oraz trzy dzwony, ponieważ Niemcy zarekwirowali właśnie trzy dzwony z tutejszego kościoła (i przelna armaty ?): dwa w czasie I wojny światowej i trzeci na początku drugiej wojny światowej. Parafia Duszniki leży w dekanacie pniewskim.
W jej skład wchodzą wsie: Duszniki, Zakrzewko i Śliwno z Wymysłowem (2650 osób - dane z 1998 roku). Proboszczem parafii dusznickiej jest od roku 1997 ksiądz Sergiusz Borszczow. Wypełniając gorliwie zadania duszpasterskie, kontynuuje ks.Borszczow dzieło swoich poprzedników. Poprzez gruntowny remont: odwilgocenie murów, odnowienie wnętrza, naprawę dachu i wieży z obiciem jej blachą miedzianą, stara się zachować naszą świątynię – ten cenny zabytek – dla przyszłych pokoleń.
Bibliografia: 1. Akta Archiwum Archidiecezji Poznańskiej 2. Akta Kurii Metropolitalnej w Poznaniu 3. Dokumenty odnalezione na wieży kościoła w Dusznikach (2002) 4. Katalog zabytków sztuki w Polsce. T 5 z.23. W-wa 1966 5. Kozierowski S., Szematyzm historyczny ustrojów parafjalnych dzisiejszej Archidiecezji Poznańskiej, Poznań 1935 6. Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych dawnej diecezji poznańskiej, T.2, Poznań 1858 7. Nowacki J., Dzieje Archidiecezji Poznańskiej, T.2.Poznań 1964 8. Wawrzyniak-Zdziebko M., Źródła do dziejów Dusznik (mps), z.I,7. Duszniki 1993-200.